Locatie: in mijn stoel bij de verwarming, op een zonnige zaterdagmiddag.

Wat ik lees: 121 bladzijdes, van kaft tot kaft: Vijanden om van te houden.

Hoe het leest:
  Met mijn smartphone in de buurt leest het als een weblog. Journalist en filosoof Ludo Hekman neemt me deze middag mee op een soms duizelingswekkende vogelvlucht: ik scan video-fragmenten via QR-codes; lees verwijzingen naar denkers en schrijvers; leer over vijandsbeelden, angst, islam en ontwapening; bekijk documentaires; voorbeeldende mensen en organisaties; zijn eigen reiservaringen; en conflicten in (voornamelijk) het midden-oosten.

Vanaf een afstandje lijken er soms heldere lijnen te lopen tussen goeden en slechten, tussen vijanden en vrienden, tussen daders en slachtoffers. Wie inzoomt op specifieke conflicten gaat telksens minder van die helderheid overhouden.

Dit boek lezend zit ik weer in dat zaaltje in Bethlehem, nu een jaar geleden.
Ik sprak daar een Israëlische man, die zijn zoon verloor in de Libanon oorlog.
Ik sprak daar een Palestijnse vrouw, die haar broer doodgeschoten zag worden door Israëlische soldaten.

Ik zie deze man en deze vrouw huilen, terwijl ze hun verhaal vertellen. Ik zie ze elkaar troosten, een arm om elkaar.
Door het verlies van mijn zoon, vertelt de man, kon ik niet anders dan besluiten dat het genoeg is geweest.
We zijn geen vrienden, zegt de vrouw – dat kan ook niet. Maar door de ontmoeting met vaders en kinderen
aan de andere kant van de muur, leerde ik dat we dezelfde verliezen lijden. Dat zij net zo menselijk zijn, als ik.

Er is geen moreel neutraal terrein van waaruit een zuiver onderscheid kan worden gemaakt tussen dader en slachtoffer. […] ieder mens heeft een kwetsbare, donkere kant, de kant die christenen zonde noemen. Dat zou eigenlijk moeten leiden tot principiële bescheidenheid.

Het ontmoeten van deze bijzondere mensen in Bethlehem doet nog altijd veel met me.
Wat zij doen lijkt mij het allermoeilijkste: het in de ogen kijken en ontmoeten van je vijand.
En tegelijkertijd de enige mogelijkheid om de negatieve spiraal van stereotypering, slachtofferschap
én de legitimering van geweld te doorbreken.

In de ontmoeting met elkaar wordt je slachtoffer en dader tegelijk, maar vooral moeder, zoon, of zus.
En vanuit die menselijkheid wens je geen enkele andere ouder, dochter of broer hetzelfde toe,
zelfs niet degene aan de andere kant van het conflict.

Het streven je vijanden lief te hebben is ook geen ontkenning van de werkelijkheid, maar juist een pragmatische houding om in een complexe wereld de perspectieven op een relatie open te houden. […] Dit wil niet zeggen dat er geen vijand bestaat, maar je moet je vijand niet als vijand behandelen.

Terug naar het boek. Ludo neemt me beschouwend mee op zijn reizen – en durft daarin ook zelfkritisch te zijn.
Te laten zien hoe verwarrend hij het vindt, om met vermeende en zuivere vijanden om te gaan.
De leidraad die hij daarin probeert te volgen is Jezus. Dat is volgens hem het ultieme voorbeeld van iemand,
die zich niet liet leiden door een dominante vijandsbeeld, maar met hem een maaltijd deelde.

Jezus zaait voortdurend verwarring. […] Niet alleen creëert het nieuwe mogelijkheden, een uitweg uit de impasse, het laat ook zien dat die zuivere vijand, die verrader, kan veranderen. 

… dat hij een echt alternatief leefde, en daarmee dus nog altijd een waar alternatief voorspiegelt. Het biedt je handvatten voor engagement in een verwarrende wereld. 

Ludo schrijft beeldend en helder. Ik ben het met hem eens, zo simpel is het soms.
Hij laat zien dat ik niet machteloos in deze wereld sta, dat ontwapening mogelijk is door omarming.
Maar ergens vraag ik me af, of ik het ook in mijn stad en leven zo duidelijk krijg.
Of ik alleen door voorbeelden ver weg – waar mensenlevens werkelijk op het spel
staan – inzicht kan krijgen in deze problematiek. Net zoals Ludo op zijn verre reizen.

Wat doe ik in situaties waar het conflict niet helder is – of zo ontzettend ver weg?
Waar ik zonder duidelijke vijand, maar gewoon langs de ander leef?

  1. Myriam schreef:

    Heel indrukwekkend! Wat weet je dat goed te verwoorden. Ik herinner me dat gesprek in Bethlehem ook nog steeds erg goed. Dat raakte me enorm, maar roept ook vragen op: hoe zou ik dat zelf doen? En inderdaad: jouw laatste vraag is indringend, belangrijk om in onze eigen stad steeds te blijven stellen en vooral om daar ook concreet iets mee te doen.

  2. […] natuurlijk: Inger van Nes Share this:TwitterFacebookVind ik leuk:LikeÉén blogger vindt deze post leuk. Dit bericht werd […]

  3. G.J. Schaap schreef:

    Ik heb het boek gisteren gelezen; glashelder geschreven en prikkelend: aanbevolen voor iedereen die met frisse ogen naar deze – soms tergend gecompliceerde – wereld wil kijken!